Zamki Krzyżackie na Pomorzu

Zamek w Bytowie

Państwo zakonu krzyżackiego powiększało swoje terytorium w drodze podbojów, wojen z sąsiadami, ale także drogą zakupów. W ten sposób zakupiono pod koniec XIV wieku Nową Marchię, w wcześniej w połowie XIV wieku Krzyżacy zakupili ziemię bytowską. Decyzję obudowie zamku w Bytowie z przeznaczeniem dla prokuratora podjęli dość późno, bo w 1390 roku. Być może na tej zwłoce zaważył fakt, że ziemia bytowska leżała na krańcach państwa krzyżackiego. Zbudowano zamek krzyżacki niedaleko odbiegający od innych budowli.

Zamek krzyżacki w Bytowie ukończono w 1406 roku. Jest to budowla na planie prostokąta 49×70 metrów z kamieni narzutowych i cegły. W narożnikach zbudowano trzy okrągłe baszty i wieżę o przekroju kwadratowym. Jedno skrzydło zajmował dom zakonny z pomieszczeniami, które zwykle znajdowały się w zamkach zakonnych. Na parterze pomieszczenia gospodarcze, na pierwszym pietrze refektarz, kaplica, mieszkanie prokuratora, a na wyższej kondygnacji były magazyny. W skrzydle naprzeciw była kuchnia i magazyny żywności. Od strony północno-wschodniej była brama wjazdowa i fosa. Zamek w Bytowie to jeden z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich i dlatego przystosowany był już w trakcie budowy do obrony z użyciem broni palnej. Było to nowatorskie podejście do budowy zamków.

Po wojnie trzynastoletniej zamek w Bytowie przeszedł w polskie ręce i został oddany w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. Ok. 1500 roku wokół zamku zbudowano ziemne fortyfikacje i basteje do prowadzenia ognia artyleryjskiego. W drugiej połowie XVI wieku zbudowano tzw. „Dom Książęcy” w stylu renesansowym, a w pierwszej połowie XVII wieku „Dom Wdów”. Obydwa nowe budynki wykorzystywały mury obwodowe zamku jako ściany zewnętrzne. Po wojnie trzydziestoletniej nieznacznie zniszczony zamek stał się częścią Rzeczypospolitej i siedziba królewskiego starosty. Pozostała część Pomorza przeszła w ręce Szwecji i Brandenburgii.

O wiele wcześniejszy jest zamek krzyżacki w Grudziądzu. Pierwszą drewnianą warownię zbudowano na Górze Zamkowej ok. 1235 roku. Budowę zamku ceglanego rozpoczęto w połowie XIII wieku jako siedzibę komtura. Około 1300 roku zamek częściowo ukończono, w tym czasie zbudowano wieżę Klimek, a później skrzydło zachodnie. Zamek zbudowano na planie trapezu, przedzamcze było położone na niższym tarasie. Zamek zbudowano na wysokiej skarpie nad Wisłą (ok. 60 metrów). Było to położenie z naturalnymi walorami obronnymi, ale niebezpieczne – w 1338 roku część murów osunęła się do Wisły. Po wojnie trzynastoletniej zamek był siedziba starostów królewskich. W czasie wojen w XVII i ZVIII wieku był niszczony, a na przełomie XVIII i XIX wieku prawie całkowicie rozebrany. Posłużył jako „dawca” materiałów budowlanych dla cytadeli.

W czasie II wojny światowej została zniszczona wieża Klimek. Dopiero w XXI wieku wieżę odbudowano, odsłonięto i zabezpieczono relikty zamku. Cały teren służy obecnie celom rekreacyjnym i turystyce.